Co to jest zgoda zastępcza?
Zgoda zastępcza oznacza, że ktoś inny niż sam pacjent udziela zgody na przeprowadzenie zabiegu medycznego w jego imieniu. Osoba ta, nazywana “przedstawicielem ustawowym”, może występować w roli reprezentanta pacjenta w dwóch przypadkach: gdy pacjent jest małoletni, czyli poniżej 16 roku życia, oraz gdy pacjent jest całkowicie ubezwłasnowolniony i niezdolny do wyrażenia swojej woli w sposób świadomy w kwestii zabiegów medycznych.
Twoje działanie może być kluczem do ratowania zdrowia i życia.
Zapisz się na szkolenie z pierwszej pomocy i stań się bohaterem w każdej chwili!
Decyzje lecznicze nieletnich: rola rodziców i przedstawiciela ustawowego
W przypadku niepełnoletnich pacjentów, ustawa dotycząca praw pacjenta oraz Rzecznika Praw Pacjenta ustala, że osobą decydującą o leczeniu jest przedstawiciel ustawowy, gdy pacjent nie ukończył 16 lat. W sytuacji, gdy pacjent ma między 16 a 18 lat, wymagane jest uzyskanie zgody zarówno od przedstawiciela ustawowego, jak i od samego pacjenta. Przeważnie są to rodzice, którzy według przepisów prawa mają obowiązek wspólnie decydować o istotnych kwestiach dotyczących dziecka, zgodnie z Kodeksem rodzinno-opiekuńczym. W przypadku nieporozumień między rodzicami, ostateczną decyzję podejmuje sąd opiekuńczy.
Interpretacja wymogu “wspólnego rozstrzygania przez obojga rodziców” w praktyce stwarza pewne niejasności dla lekarzy. Oznacza to konieczność uzyskania zgody od obu rodziców, co może stanowić wyzwanie w procesie leczenia. Ważne jest, aby każdy przedstawiciel ustawowy był dobrze poinformowany o stanie zdrowia dziecka oraz planach leczenia, co może opóźnić procedurę uzyskania zgody. W przypadku sporów między rodzicami, ostateczną decyzję podejmuje sąd opiekuńczy, który może zatwierdzić lub odrzucić zgody zastępcze po przemyślanym rozważeniu sprawy.
Warto podkreślić, że lekarz nie może akceptować zgody tylko jednego z rodziców lub jednego z rodziców oraz samego dziecka w przypadku osób poniżej 18 roku życia. Taka zgoda nie będzie miała mocy prawnej, a każde kolejne działanie terapeutyczne podejmowane przez lekarza będzie nielegalne.
Warto zauważyć, że według wielu ekspertów prawa oraz komentatorów, zabieg medyczny nie traci swojej legalności, nawet jeśli zostanie przeprowadzony za zgodą tylko jednego z rodziców w sytuacji, gdy kontakt z drugim rodzicem jest niemożliwy, a konieczne jest podjęcie szybkiej decyzji terapeutycznej. W takim przypadku odpowiedzialność za podjęcie decyzji spoczywa wyłącznie na rodzicu, który jest w kontakcie z lekarzem i ma pełną wiedzę na temat stanu zdrowia dziecka.
Jeśli chodzi o pacjentów małoletnich, istnieją jeszcze inne osoby uprawnione do wyrażania zgody w ich imieniu, takie jak przedstawiciele ustawowi, którzy nie są rodzicami, oraz opiekunowie prawni. Przedstawiciele ustawowi, którzy nie są rodzicami, to osoby mające władzę rodzicielską nad dzieckiem, np. ojczym lub macocha. Opiekun prawny, z kolei, to osoba ustanowiona na mocy decyzji sądu, gdy brak jest obu rodziców lub są oni niezdolni do opieki nad dzieckiem.
Zakres samodzielności w podejmowaniu decyzji o leczeniu dziecka przez opiekuna prawnego jest ograniczony w porównaniu z przedstawicielem ustawowym, ponieważ Kodeks rodzinno-opiekuńczy wymaga, aby opiekun prawny uzyskał zezwolenie sądu opiekuńczego we wszystkich istotnych sprawach dotyczących majątku lub osoby małoletniej. Ustawodawca jasno zaznacza, że żadna inna osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem nie może w pełni zastąpić roli rodzica i zagwarantować tych samych gwarancji dla dobra dziecka. Dlatego też zakres kompetencji opiekunów prawnych jest ograniczony w kwestiach zdrowia podopiecznego.
Ponadto, warto rozważyć, że zakres zgody, którą mogą wyrazić opiekunowie prawni, nie został jasno określony przez ustawodawcę. Wielu interpretatorów uważa, że opiekun prawny może skutecznie wyrazić zgodę tylko w przypadku prostych zabiegów medycznych, podczas gdy zabiegi operacyjne lub te związane z podwyższonym ryzykiem wymagają zgody sądu opiekuńczego zgodnie z przepisami prawa.
Rola opiekuna faktycznego i jego uprawnienia w prawie medycznym
W ustawie dotyczącej praw pacjenta i Rzecznika Praw Pacjenta pojawia się termin “opiekun faktyczny” pacjenta, który jest osobą sprawującą regularną opiekę nad pacjentem, ze względu na jego wiek, stan zdrowia lub stan psychiczny, który wymaga takiej opieki. Oprócz wymogów dotyczących pełnoletniości i braku ubezwłasnowolnienia, istotne jest, aby opiekun faktyczny stale troszczył się o pacjenta. Opiekun faktyczny może udzielać prawnie skutecznej zgody, ale jest to możliwe tylko w ograniczonym zakresie. Dotyczy to głównie zgody na badania, takie jak badanie fizykalne, prostą diagnostykę bez ingerencji w ciało pacjenta czy też osłuchiwanie. Jednakże do przeprowadzenia bardziej zaawansowanych procedur medycznych, zarówno tych prostych, jak i tych związanych z podwyższonym ryzykiem, konieczna jest zgoda przedstawiciela ustawowego lub decyzja sądu opiekuńczego. W niektórych przypadkach, aby uzyskać skuteczną prawnie zgodę, konieczne może być zastosowanie tzw. zgody kumulatywnej. Polega to na uzyskaniu zgody zarówno przedstawiciela ustawowego, jak i samego chorego. Taka sytuacja ma miejsce, gdy pacjent ma między 16 a 18 rokiem życia lub gdy osoba jest całkowicie ubezwłasnowolniona, ale zdolna wypowiedzieć opinię w sprawie badania, zgodnie z art. 32 ust. 4 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Obie te zasady podkreślają fundamentalne znaczenie samostanowienia pacjenta oraz jego prawną ochronę. W świetle tych przepisów pacjent nie może samodzielnie zgodzić się na świadczenie zdrowotne, ale może skutecznie odmówić jego wykonania, na przykład w przypadku zabiegów operacyjnych. W każdym przypadku, gdy występuje sprzeciw między przedstawicielem ustawowym a pacjentem, decyzja sądu opiekuńczego jest niezbędna do rozstrzygnięcia sporu.
Prowadzimy szkolenia w tych miastach
Konflikt interesów w zgodzie na zabieg: rola przedstawiciela ustawowego
W kontekście wyrażania zgody na zabieg istotny jest problem konfliktu interesów między dobrem pacjenta a wolą jego przedstawiciela ustawowego. Na przykład, gdy przedstawiciel ustawowy sprzeciwia się przeprowadzeniu zabiegu niezbędnego dla zachowania zdrowia pacjenta. R. Kubiak wskazuje, że prawo do wolności nie obejmuje sytuacji, gdy narusza to prawa innych osób. Odmowa leczenia pacjenta może być uznana za nadużycie wolności i być nieważna. Jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie, że przedstawiciel ustawowy działa na szkodę pacjenta, jego sprzeciw może zostać uznany za nieważny, a decyzję o zabiegu powinien podjąć sąd opiekuńczy. Dodatkowo zauważa, że lekarz powinien poinformować przedstawiciela ustawowego o nieskuteczności jego sprzeciwu i konieczności zwrócenia się do sądu opiekuńczego o zgodę, oraz o ewentualnych konsekwencjach prawnych jego decyzji. Takie zachowanie może prowadzić do utraty władzy rodzicielskiej oraz odpowiedzialności karnej dla przedstawiciela ustawowego, który uniemożliwia wykonanie zabiegu.
W literaturze prawniczej można również znaleźć stanowiska, że “odmowa zgody na niezbędne leczenie może być traktowana jako podżeganie do nieudzielania pomocy”. Jeśli zaniechanie wykonania świadczenia zdrowotnego grozi bezpośrednim zagrożeniem życia lub ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu, może to zostać uznane za narażenie na takie niebezpieczeństwo. Z moich doświadczeń klinicznych wynika, że w przypadku sprzecznych stanowisk pacjenta i jego przedstawiciela ustawowego, gdzie ten drugi sprzeciwia się świadczeniom zdrowotnym mającym na celu dobro pacjenta, przedstawienie wszystkich możliwych konsekwencji prawnych takiej decyzji zwykle prowadzi do zmiany stanowiska przedstawiciela i wyrażenia zgody na zabieg bez konieczności angażowania sądu.